Elixabete Perez Gaztelu Deustuko Unibertsitateko Euskal Gaien Institutuko zuzendariak Koldo Mitxelenari eskainitako “Hitzen itzala” eskulturaren inaugurazioan Errenterian esandako hitzak:

“Hitzen itzala: zuloa zubi bihurtua”

Egun on, Errenteriako alkate jauna, herriko ordezkari eta erakundeetakook, Mitxelena-Martinez de Ilarduyatarrok, errenteriarrok. Mitxelenazaleok, guztiok:

Koldo Mitxelenaren lan idatziek, beste gai ugariren artean, arteez hitz egiteko ere aski lehengai badute. Egun egokia izan daiteke, hortaz, gaurkoa horretaz hitz egiteko, arte lan batek bildu gaitu eta.

Mugatu behar eta, espazioaren antolamenduari zuzen-zuzenean dagozkion zuloez eta zubiez bi hitz esango ditugu “Hitzen itzala” (zer ote da? paper orri idatzi kizkurtua? Goiko kaleko pasabidea, Mikelazulo?) arkitektura lan, gure ustez, ederrak hizpidea emanda.

Koldo Mitxelena Elissaltek Mikelazulo oso berea zuen. Mikelazuloko belea izengoitia erabili zuen 1940an, Burgosko espetxean zela (lehen kartzelaldian), presoek ezkutuan eskuz idatzita argitaratzen zituzten izkribuetan bertso batzuk sinatzeko.

1959an ere, Egan aldizkari euskaldundu berrizale eta berritzailean Koldo Mitxelenak Oteitza eskultore “hausle”, “apurtzailea” hautatu zuen solasean aritu eta (euskaratuta) hizketaldia argitaratzeko. Mikelazuko kukua “alter egoak” sinatu zituen testuaren amaierako bederatzi puntuko bertsoak.

Mikelazulo kuttuna ez bezalako zulo batean bizi izan ziren Mitxelena eta 1936ko gerratea galdu zutenak. Aterabiderik gabeko zulo sakon batean itota sentitukozuten beren burua, beren bizitza eta… euskara, etxe barneko harreman soil estuetara mugatua.

Zuloa zubi bihurtzeko ahalegin probetxuzkoa egin zuen Koldo Mitxelenak, beti ere Matilde Martinez de Ilarduyaren laguntza eta euskarri paregabea zuela.

Ekain Olaizolari esker Errenteriako espazioan bere lekua irabazi duen “Hitzen itzala”, behetik begiratuta, zuloa da. Baina polikixeago begiratuz gero, begiralea ohar daiteke aterabidea duen, igarobidea den zuloa dela.

Gainetik begiratuta , berriz, “Hitzen itzala” zubia ere bada. Koldo Mitxelena zubiaizan zen bezala: belaunaldien, kultura giroen, ideologien, zientzien, pertsonenarteko zubia eta zubigile aparta.

Koldo Mitxelena hil zela 30 urte betetzen diren urte honetan aukera ederra ematen digu “Hitzen itzalak” zubigintzaz eta zubigintzan aritzeko.

Euskaldunen eta euskaldundu nahiko luketenen, hemen sortuon eta kanpoan sortu eta hemen bizi direnen…; era batera eta bestera pentsatzen dugunon arteko zubia osatzen lagunduko balu, ez litzateke gutxi izango.

Babelgo dorrean aritu zirenak bezala edo, gure arteko zubi-eraikuntzan euskal hitzez baliatuko bagina seguruenik hitz horiek euskarari itzal gehixeago emangozioten!

Me gustaría agradecer al ayto. de Errenteria esta oportunidad de poder participar en el acto de homenaje a Koldo Mitxelena Elissalt, en este año, precisamente, en el que se cumplen 30 años de su fallecimiento.

Obviamente, no tendría sentido el agradecimiento, si no hubiera habido una iniciativa (municipal) que lo hubiera motivado y que ha tenido como resultado que Ekain Olaizola Lizarralde ganara el concurso con su obra “Hitzen itzala” (Lasombra de las palabras), y que dicha obra forme parte ya del paisaje urbano deErrenteria.

Esta escultura sintetiza y simboliza uno de los hilos conductores de la vida y de laobra de Koldo Mitxelena Elissalt.Es, al mismo tiempo, una oquedad, un vacío oteizano, si se nos permite la alusión(que viene muy al caso), y un puente.
El vacío en el que vivieron Koldo Mitxelena y sus coetáneos; los padres y/o abuelosde los que hoy estamos aquí. El vacío de los perdedores de la guerra del 36.

El vacío, la falta de aire al que se vio condenado también el euskera.

El vacío que Koldo Mitxelena trató de llenar y de cuyo resultado seguimosaprovechándonos.

Y un puente. Un puente, como fue capaz de serlo el propio Koldo Mitxelena; puenteentre generaciones, entre culturas, entre ideologías. Siempre, gracias al insustituible sostén de Matilde Martínez de Ilarduya, compañera y esposa toda la vida.

Ojalá esta hermosa escultura de Ekain Olaizola sea capaz de impulsar puentes culturales, lingüísticos, personales.

Ojalá que de entre los huecos de las letras se desprendan finas gotas de sirimiri, de llovizna o ríos de chaparrón de relaciones, de vivir junto y con otros.

Ojalá seamos capaces de adivinar a qué hora podemos atrapar los rayos de sol, o el reflejo de la luna, proyectados en el suelo, para que nos ayuden a vislumbrar e interpretar las palabras de Mitxelena, vaciadas en el acero.

¡Ojalá llueva en euskera para todos, dentro y fuera de la sombra de las palabras!

Elixabete Perez Gaztelu